Οικογενειακή Δυναμική, Συναισθηματικές & Ψυχικές Επιπτώσεις της Σύγκρισης Γονέων στη σχέση μεταξύ Αδελφών.
Τα αδέλφια θεωρούνται ένας από τους σταθερότερους δεσμούς που θα αναπτύξει κανείς στη ζωή του, και πλήθος ερευνών έχουν αναδείξει τη σημασία της ύπαρξης αδελφών στην οικογένεια ως προβλεπτικό παράγοντα για τη θετική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής του κάθε παιδιού. Από την πρώτη κιόλας ηλικία, η ύπαρξη αδελφών παίζει σημαντικότατο ρόλο στην κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη των νέων: προσωπική και συναισθηματική (Samek, et al., 2015). Λόγω της σημαντικότητας της ποιότητας της αδελφικής σχέσης, θα περιμέναμε πολλές έρευνες να επικεντρώνουν σήμερα ακριβώς στον τρόπο που μπορεί η ποιότητα της σχέσης (καλές, λιγότερο καλές ή αδιάφορες) να διαμορφώσει το μέλλον του κάθε αδελφού ξεχωριστά. Τελικά, φαίνεται να μην υπάρχουν πολλές έρευνες και αναζητήσεις γύρω από το θέμα, πάντα σε σχέση με άλλα θέματα γύρω από τις οικογενειακές διαδικασίες (McHale, et al., 2012), και προτείνεται να γίνουν πιο οργανωμένες προσπάθειες διαλεύκανσης του θέματος.
Παρά το ότι η επιστήμη δεν ασχολείται τακτικά με το συγκεκριμένο θέμα, υπάρχει πλήθος βιβλιογραφίας: άρθρων, βιβλίων, μελετών, που μπορεί κανείς να διαβάσει και να καταλάβει το πώς τα αδέλφια μπορούν να επηρεάζουν με πολύπλευρους τρόπους όχι μόνο το ένα το άλλο, αλλά και την ευρύτερη οικογενειακή δυναμική. Επίσης, η οικογενειακή δυναμική αντίστοιχα μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις των αδελφών, με θετικό ή αρνητικό τρόπο (Scholte, et al., 2007). Το παρόν άρθρο θα βάλει στο επίκεντρο τη γονική σύγκριση και τις επιπτώσεις που μπορεί αυτή να έχει στο συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο των αδελφών. O Τheodore Roosevelt, 26ος πρόεδρος των ΗΠΑ, είχε πει πως: «η σύγκριση είναι ο κλέφτης της χαράς». Μπορεί λοιπόν η σύγκριση των γονέων να «κλέψει» τη χαρά από μία οικογένεια; Πώς η σύγκριση που κάνουν οι γονείς μπορεί να επηρεάσει κάθε παιδί ξεχωριστά, και πώς την μεταξύ τους σχέση;
Για να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα έχει σημασία να οριστεί η έννοια της σύγκρισης. Ο Festinger είναι αυτός που εισήγαγε τη θεωρία κοινωνικής σύγκρισης το 1954, χαρακτηρίζοντας την ως μέθοδο αυτοαξιολόγησης. Εκτός όμως από το κίνητρο της αυτοαξιολόγησης, οι άνθρωποι κάνουν συγκρίσεις με το κοινωνικό σύνολο και για άλλα άτομα, με άλλους σκοπούς (Thai, et al,, 2018). Οι γονείς συνηθίζουν να συγκρίνουν τα παιδιά τους με άλλα παιδιά για τη σωματική ανάπτυξη ή τις ακαδημαϊκές επιδόσεις (Frey & Ruble, 1985). Μπορεί όμως να συγκρίνουν και μεταξύ τους τα παιδιά τους, συνειδητά ή ασυνείδητα ως προς τα ίδια ή διαφορετικά θέματα. Στους δυτικούς πολιτισμούς, έχει καταγραφεί ότι οι άνθρωποι έχουν κίνητρα να διατηρούν ευνοϊκές αξιολογήσεις για τον εαυτό τους (White & Lehman, 2005), επιζητούν δηλαδή να πιστεύουν καλά πράγματα για τους ίδιους και τους οικείους τους. Θεωρείται λοιπόν ότι οι περισσότεροι γονείς θα έχουν ευνοϊκές απόψεις για τα δικά τους παιδιά βλέποντας τα ως προέκταση του εαυτού τους (McNeill & Graham, 2014).
Μια συχνή αντίληψη είναι ότι η η σειρά που έχουν γεννηθεί τα παιδιά μπορεί να ενισχύσει τις διακρίσεις γονέων. Τελικά, ίσως δεν έχουμε να κάνουμε με μια απλή κοινή γνώμη. Ψυχολόγοι στο παρελθόν έχουν δηλώσει πως η θέση των αδελφών στην οικογένεια προκαλεί κοινωνικές και ψυχολογικές διεργασίες, με μακρόχρονες επιπτώσεις στην ατομική ανάπτυξη και προσαρμογή (Irish, 1964 ). Η θεωρία του Adler (Αυστριακού γιατρού και ψυχολόγου) για την ατομική ψυχολογία έθεσε τη δυναμική των αδελφών στο επίκεντρο της οικογενειακής ζωής και της ανάπτυξης της προσωπικότητας ( Ansbacher & Ansbacher, 1956 ), αφού υποστήριξε ότι οι συγκρίσεις με το κοινωνικό σύνολο αλλά και ο τρόπος κατανομής εξουσίας στις οικογένειες, ιδιαίτερα ο ανταγωνισμός μεταξύ αδελφών για τους οικογενειακούς πόρους, είναι θεμελιώδεις επιρροές στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ο ίδιος, πίστευε ότι για να μειωθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, τα αδέρφια διαφοροποιούνται σαν προσωπικότητες ή αποταυτίζονται, αναπτύσσοντας διαφορετικές ιδιότητες και επιλέγοντας διαφορετικές θέσεις. Για παράδειγμα, άλλος μπορεί να πάρει τον ρόλο του καλού μαθητή, άλλος του κοινωνικού παιδιού, κ.ο.κ. Επίσης, έχει σημασία το φύλο και η σειρά γέννησης ως προς τις ιδιότητες που θα αναπτύξουν τα παιδιά. Για παράδειγμα, ένας πρωτότοκος γιος μπορεί να θεωρείται πως έχει περισσότερα δικαιώματα ως προς την λήψη αποφάσεων για την οικογένεια (Galanti, 2003).
Ένα σύνολο ψυχολογικών ερευνών δείχνει ότι η διαφορετική μεταχείριση γονέων σε θέματα όπως: τα προνόμια των παιδιών, η πειθαρχία και η αντιμετώπιση συγκρούσεων, αλλά και η στοργή που δείχνει ένας γονέας στο παιδί, συνδέονται με λιγότερο θετικές σχέσεις αδελφών (Brody & Stoneman, 1994; Shanahan, et al., 2008), φτωχότερη οικογενειακή προσαρμογή και διαφορές μεταξύ των αδερφών. Τα παιδιά που θεωρούν τον εαυτό τους αδικημένο παρουσιάζουν γενικά φτωχότερη προσαρμογή και αντιδρούν έντονα δίχως να μπορούν να εκφράσουν ακριβώς τι τα ενοχλεί (Coldwell, et al., 2008 ). Οι αρνητικές συνέπειες της διαφοροποιημένης μεταχείρισης μετριάζονται αν οι νέοι κατανοήσουν τους λόγους της διαφορετικής μεταχείρισης των γονιών, αλλά μπορούν να μειωθούν και από τις αντιλήψεις που έχουν για τη δικαιοσύνη και τις οικογενειακές αξίες ( Kowal & Kramer, 1997 ). Να σημειωθεί πως τα δεδομένα διαφοροποιούνται όταν στην οικογένεια υπάρχει παιδί με αναπηρία, ενώ οι έρευνες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια του 1980 (π.χ Βrody & Stoneman, 1983).
Πολύ σημαντικό σημείο και ένας από τους κύριους λόγους για τον οποίο πολλοί γονείς απευθύνονται σε ειδικούς, είναι ο τρόπος που θα επιλέξουν για να διαχειριστούν τη σύγκρουση μεταξύ των παιδιών τους. Αυτό που προτείνεται από τους ειδικούς, είναι να εκπαιδεύσουν τα παιδιά στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης μεν, αφήνοντας τη τελική λύση στα χέρια των παιδιών τους δε (Smith,2004). Οι γονείς πρέπει με προσεχτικούς χειρισμούς να δείχνουν ισόποσα τα θετικά τους συναισθήματα στα παιδιά, να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, και να ασκούν το ίδιο μερίδιο ελέγχου. Αν αυτά δεν επιτευχθούν, είναι πιθανό να καλλιεργηθούν μειονεκτικά συναισθήματα, έντονη μελαγχολία, εκδικητική συμπεριφορά, συμπλέγματα κατωτερότητας, αίσθημα αδικίας στο παιδί που νιώθει ότι αδικείται. Οι συγκρούσεις έχουν συνέπειες στην ανάπτυξη και την προσαρμογή του παιδιού, καθώς (ίσως προς έκπληξη!) δε διαθέτουν μόνο αρνητικό πρόσημο. Είναι κεντρικές για την ανάπτυξη της αυτοαντίληψης του ατόμου και επηρεάζουν τις κρίσεις και τις επιλογές κάποιου σχετικά με την ικανότητα στοχοθεσίας, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις καθημερινές δραστηριότητες( Dvash et al. 2010 , Wu et al. 2012 ). Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθούμε στην αγωνιώδη κατάσταση που βρίσκεσαι ένας αδελφός/η όταν έχει να συγκριθεί με τον αδελφό/η του ο οποίος είναι καλύτερος από εκείνον σε κάτι ( π.χ καλύτερη επίδοση στην άθληση). Με όρους ψυχολογίας η κατάσταση αυτή ονομάζεται ανοδική κοινωνική σύγκριση που μπορεί και μπορεί να έχει απότοκο τη ψυχολογική αποστασιοποίηση από ένα γεγονός. Η αποστασιοποίηση συνεπάγεται τον διαχωρισμό του εαυτού από την πηγή της αγωνίας (Folkman & Lazarus, 1988 ). Για παράδειγμα, αν ένα παιδί βλέπει ότι ο μεγάλος του αδελφός/ η μεγάλη του αδελφή θα παίρνει διαρκώς επιβραβεύσεις για τους καλούς του βαθμούς ενώ το ίδιο όχι για τη προσπάθεια του, είναι πιο πιθανό να κοιτάξει να αναπτύξει άλλες κλίσεις παρά το σχολείο.
Συνοψίζοντας, οι επιπτώσεις των συγκρίσεων μπορεί να επιφέρουν
Στο παιδί που νιώθει ότι αδικείται:
- Αισθήματα μειονεξίας, κατωτερότητας, αδυναμία σύναψης στενών διαπροσωπικών σχέσεων σε πλαίσια εμπιστοσύνης
- Προσπάθεια να μη μοιάζει καθόλου στον αδελφό/η του, καλλιεργώντας σχεδόν με το ζόρι μια εντελώς διαφορετική προσωπικότητα
- Παραίτηση, αδυναμία να εκφράσει τα αρνητικά αισθήματα
- Ζήλια, θυματοποίηση στην ζωή του εκτός οικογενείας
- Ελλιπή προσαρμογή στις κοινωνικές του δραστηριότητες
- Φτωχότερη αυτεπίγνωση & δυνατότητα αυτοκριτικής
Στο παιδί που φαίνεται να έχει το πλεόνασμα
- Ελλιπή προσαρμογή (μπορεί να περιμένει έξω να του φέρονται σαν βασιλιάς, να έχει πολύ υψηλές προσδοκίες και να μη περιμένει την ματαίωση)
- Ελλιπή προσπάθεια ή υπερπροσπάθεια να ξεχωρίζει
- Φτωχότερη αυτεπίγνωση & δυνατότητα αυτοκριτικής
- Αδυναμία να εκφράσει και να καταλάβει αρνητικά συναισθήματα
Μαρία Σαββίδη
Απόφοιτη Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ
photo: inspiredbythis.com
REFERENCES
——————————————————–
Ansbacher, H.L., & Ansbacher, R.R. (1956). The individual psychology of Alfred Adler. Basic Books.
Bird, J. E. (1988). Optimism in parental predictions of children’s future behaviour. Early Child Development and Care, 35, 29– 38. https://doi.org/10.1080/0300443880350104
Brody, G.H., & Stoneman, Z. (1994) Sibling relationships and their association with parental differential treatment. Ηillsdale.
Coldwell, J., Pike, A., & Dunn, J. (2008). Maternal differential treatment and child adjustment: A multi-informant approach. Social Development, 17, 596–612
Deater‐Deckard, K., & Dunn, J. (2002). Sibling relationships and social‐emotional adjustment in different family contexts. Social Development, 11(4), 571-590.
Dvash, J., Gilam, G., Ben-Ze’ev, A., Hendler, T., & Shamay-Tsoory, S.G. (2010). The envious brain: The neural basis of social comparison. Human Brain Mapping, 31, 1741–1750.
Else-Quest, N. M., Hyde, J. S., & Hejmadi, A. (2008). Mother and child emotions during mathematics homework. Mathematics Thinking and Learning, 10, 5– 35. https://doi.org/10.1080/10986060701818644
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, 117–140. https://doi.org/10.1177/001872675400700202
Frey, K. S., & Ruble, D. N. (1985). What children say when the teacher is not around: Conflicting goals in social comparison and performance assessment in the classroom. Journal of Personality and Social Psychology, 48, 550– 562. https://doi.org/10.1037/0022-3514.48.3.550
Galanti, G-A. (2003). The Hispanic Family and Male-Female Relationships: An Overview. Journal of Transcultural Nursing, 14(3), 180–185.
Irish, D.P. (1964) Sibling interaction: A neglected aspect in family life research. Social Forces, 42,279–288.
Kan, M., McHale, S.M., & Crouter ,A.C. (2008) Interparental incongruence in differential treatment of adolescent siblings: Links with marital quality. Journal of Marriage and Family, 70, 466–479.
Kowal A, Kramer L. Children’s understanding of parental differential treatment. Child Development. 1997;68:113–126
McHale, S.M, Updegraff, K.A, Whiteman SD. (2012) Sibling relationships and influences in childhood and adolescence. Journal of Marriage and Family, 74:913–930. doi: 10.1111/j.1741-3737.2012.01011.x.
McNeill, L., & Graham, T. (2014). Mother’s choice: An exploration of extended self in infant clothing consumption. Journal of Consumer Behaviour, 13, 403– 410. https://doi.org/10.1002/cb.1489
Noller, P., Feeney, J. A., Sheehan, G., Darlington, Y., & Rogers, C. (2008). Conflict in divorcing 186 and continuously married families: A study of marital, parent–child and sibling relationships. Journal of Divorce & Remarriage, 49(1-2), 1-24.
Scholte, R.H., Engels, R., Harakeh, Z., & Overbeek G. (2007) Differential parental treatment, sibling relationships and delinquency in adolescence. Journal of Youth and Adolescence. 36, 661–671.
Samek, D.R, McGue, M., Keyes, M., & Iacono, W.G. (2015) Sibling facilitation mediates the association between older and younger sibling alcohol use in late adolescence. Journal of Research on Adolescence, 25, 638–651.
Shanahan, L., McHale, S.M., Crouter, A,C, & Osgood, D,W. (2008) Linkages between parents’ differential treatment, youth depressive symptoms, and sibling relationships. Journal of Marriage and Family. 70,480–494.
Smith, J. (2004) Effects of parent mediation on children’s socio-cognitive skills and sibling conflict interactions [thesis or dissertation]. Waterloo.
Thai, S., Lockwood, P., Zhu, R., Li, Y., & He, J. C. (2018). The family ties that protect: Extended-self comparisons in parent-child relationships. Journal of Social and Personal Relationships. Advance online publication. https://doi.org/10.1177/0265407518754363
White, K., & Lehman, D. R. (2005). Culture and social comparison seeking: The role of self-motives. Personality and Social Psychology Bulletin, 31, 232– 242. https://doi.org/10.1177/0146167204271326
Wu, Y., Zhang, D., Elieson, B., & Zhou, X. (2012) Brain potentials in outcome evaluation: When social comparison takes effect. International Journal of Psychophysiology, 85, 145–152.