Ύπνος, αγρυπνίη, αμφότερα μάλλον του μετρίου γινόμενα, νούσος. Τόσο ο ύπνος όσο και η αγρύπνια, αν ξεπερνούν το μέτρο σημαίνουν ασθένεια. (Ιπποκράτης, 460-370 π.Χ.)
Ο ύπνος και η ψυχική υγεία είναι στενά συνδεδεμένα. Η στέρηση του ύπνου έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων και στην ψυχική τους υγεία. Αντιστοίχως και τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πιο πιθανό να έχουν αϋπνία ή άλλες διαταραχές ύπνου. Ο ύπνος, συμφωνα με μελέτες, παίζει σημαντικό ρόλο στην ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων σε ανθρώπους που πάσχουν από άγχος ή κατάθλιψη.
Πώς λειτουργεί ο ύπνος;
Κάθε 90 λεπτά, ένας κανονικός κύκλος του ύπνου κυμαίνεται μεταξύ δύο μεγάλων κατηγοριών – αν και ο χρόνος που περνάμε στη μία ή την άλλη κατηγορια αλλάζει καθώς ο ύπνος εξελίσσεται. Κατά τη διάρκεια του “ήσυχου” ύπνου, ένα άτομο προχωρά μέσα από τέσσερα στάδια σε όλο και πιο βαθυ ύπνο. Η θερμοκρασία του σώματος πέφτει, οι μύες χαλαρώνουν, ο καρδιακός ρυθμός και οι αναπνοές μειώνονται . Το βαθύτερο στάδιο του ήρεμου ύπνου παράγει φυσιολογικές αλλαγές που βοηθούν στην ενίσχυση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η άλλη κατηγορία ύπνου, ο ύπνος REM (ταχεία κίνηση των ματιών), είναι η περίοδος που οι άνθρωποι ονειρεύονται. Η θερμοκρασία του σώματος, η αρτηριακή πίεση, ο καρδιακός ρυθμός και η αναπνοή αυξάνονται στα επίπεδα που μετριούνται όταν οι άνθρωποι είναι ξύπνιοι. Οι μελέτες αναφέρουν ότι ο ύπνος REM ενισχύει τη μάθηση και τη μνήμη και συμβάλλει στη συναισθηματική υγεία – με σύνθετους τρόπους.
Παρόλο που οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμα να ξεδιαλύνουν όλους τους μηχανισμούς, έχουν ανακαλύψει ότι η διαταραχή του ύπνου – η οποία επηρεάζει τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών και των ορμονών του στρες, μεταξύ άλλων – προκαλεί δυσλειτουργίες στον εγκέφαλο, μειώνοντας τη σκέψη και τη συναισθηματική ισορροπία . Με τον τρόπο αυτό, η αϋπνία μπορεί να ενισχύσει τις επιπτώσεις ψυχιατρικών διαταραχών και αντίστροφα.
Ψυχολογικές επιπτώσεις της στέρησης του ύπνου
Υπάρχουν περισσότεροι από 70 τύποι διαταραχών ύπνου. Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα είναι η αϋπνία (δυσκολία στην εναρξη ή η παραμονή στον ύπνο), η αποφρακτική άπνοια ύπνου (διαταραχή στην αναπνοή που προκαλεί πολλαπλές αφυπνίσεις), διάφορα σύνδρομα κίνησης (δυσάρεστη αισθητικότητα που προκαλεί νυχτερινές συσπάσεις) και ναρκοληψία (υπερβολική υπνηλία ή ύπνο ξαφνικά κατά τη διάρκεια της ημέρας ).
Ο τύπος διαταραχής του ύπνου, ο επιπολασμός και ο αντίκτυπος ποικίλλουν ανάλογα με την ψυχιατρική διάγνωση. Αλλά η αλληλεπικάλυψη μεταξύ των διαταραχών του ύπνου και των διαφόρων ψυχιατρικών προβλημάτων είναι τόσο μεγάλη που οι ερευνητές υποψιάζονται από καιρό ότι και οι δύο τύποι προβλημάτων μπορεί να έχουν κοινές βιολογικές ρίζες.
Τι λένε οι έρευνες;
Ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι με φτωχό ύπνο δυσκολεύονται να δουν τις καταστάσεις θετικά. Οι επιστήμονες από το University of Illinois at Chicago College of Medicine μέτρησαν τη δραστηριότητα διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου σε 78 εθελοντές από 18 έως 65 ετών που είχαν διαγνωστεί με αγχώδη διαταραχή, μείζονα κατάθλιψη ή και τα δύο.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας που δημοσιεύθηκε στο Depression and Anxiety, ο φτωχός ύπνος επηρεάζει συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη ρύθμιση αρνητικών συναισθηματικών αντιδράσεων, ιδιαίτερα σε όσους έχουν άγχος και κατάθλιψη, περιορίζοντας την ικανότητα να βλέπουν τα πράγματα θετικά. Επιπλέον, μελέτες νευροαπεικόνισης και νευροχημείας υποδεικνύουν ότι ο καλός ύπνος μιας νύχτας βοηθά στην ενίσχυση τόσο της ψυχικής όσο και της συναισθηματικής ανθεκτικότητας, ενώ οι χρόνιες διαταραχές του ύπνου θέτουν τις βάσεις για αρνητική σκέψη και συναισθηματική ευπάθεια.
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία για το πιο συνηθισμένο πρόβλημα ύπνου, την αϋπνία, δεν είναι η ίδια για όλους τους ανθρώπους. Η αντιμετώπιση της δυσκολίας θα κριθεί από τη συνύπαρξη ψυχιατρικής διαταραχής ή όχι και σε συνεννόηση με τον ειδικό που παρακολουθεί το εκάστοτε άτομο. Σημαντικά στοιχεία για την αντιμετώπιση της αϋπνίας και των άλλων διαταραχών ύπνου είναι κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής του ατόμου, ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή αν κριθεί απαραίτητο.
Χριστίνα Μπαλή
Ψυχολόγος