Ακούγωντας ή διαβάζοντας κανείς τον όρο «Νευρική Ορθορεξία» αναμφισβήτητα κάνει τη σύνδεση με την ευρέως γνωστή διαταραχή διατροφής Νευρική Ανορεξία. Η Νευρική Ανορεξία μαζί με τη Βουλιμία αποτελούν τις πλέον γνωστές και συχνότερα συναντώμενες διαταραχές διατροφής στον σύγχρονο, βιομηχανοποιημένο κόσμο. Ωστόσο, η νέα αυτή οντότητα της Νευρικής Ορθορεξίας υπάγεται στις διαταραχές διατροφής; Και πότε η ενασχόληση με το φαγητό θα πρέπει να μας ανησυχεί;
Ο όρος «ορθορεξία» εισήχθη το 1997 από τον Dr. Steve Bratman και χρησιμοποιήθηκε για να ορίσει μια παθολογική στάση ως προς την κατανάλωση κατάλληλου και υγιεινού φαγητού. Η λέξη προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ορθός (σωστός) και όρεξη και δηλώνει μια «ανθυγιεινή» ενασχόληση με την υγιεινή και σωστή διατροφή.
Στις μέρες μας, που υπάρχει έντονη στροφή προς την έκδηλη φροντίδα του σώματος και στην αναζήτηση του διατροφικά σωστού όπως προτάσσουν οι τελευταίες τάσεις και επιρροές από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όλοι δίνουν περισσότερη σημασία σε αυτό που θα φάνε και στο πόσο «ποιοτικό» είναι. Πότε, όμως, κάποιος ξεπερνά τα όρια της υγιούς ανησυχίας;
Οι άνθρωποι με Νευρική Ορθορεξία αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ημέρας τους στο να σκέφτονται και να οργανώνουν λεπτομερώς τη διατροφή τους. Αποφεύγουν τροφές που ίσως περιλαμβάνουν κατάλοιπα φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων, γενετικά τροποποιημένα συστατικά, ανθυγιεινά λιπαρά φαγητά υψηλής περιεκτικότητας σε αλάτι και σάκχαρα. Επίσης, οι μέθοδοι προετοιμασίας ενός γεύματος (συγκεκριμένος τρόπος τεμαχισμού για να μη χάσουν τις θρεπτικές ουσίες) και οι επιφάνειες που θα επιλεγούν για να ετοιμαστεί ένα γεύμα αποτελούν μέρος της «τελετής» που ακολουθούν οι ασθενείς αυτοί. Το συναίσθημα που ενδέχεται να αποκομίσουν μέσω αυτής της διαδικασίας ποικίλει. Αν καταφέρουν να σκεφτούν λεπτομερώς και να οργανώσουν πλήρως το γεύμα που θα καταναλώσουν, τον τρόπο που θα το ετοιμάσουν και το να λάβουν στο μέγιστο βαθμό τα προσφερόμενα θρεπτικά συστατικά τότε το συναίσθημα που θα βιώσουν είναι ικανοποίηση. Αν κάτι από τα προαναφερθέντα δεν επιτευχθεί πλήρως, το συναίσθημα της ενοχής επικρατεί. Πέραν των ψυχολογικών ή σωματικών επιπτώσεων που ενδέχεται να προκληθούν, απειλείται και η κοινωνικότητα του ατόμου. Αυτό συμβαίνει καθώς ο ίδιος δεν επιθυμεί να συναναστρέφεται άτομα του φιλικού περιβάλλοντός του που δε συμμερίζονται τις ίδιες ιδέες και προτιμά να μένει στο σπίτι ώστε να ελέγχει τι είναι αυτά που καταναλώνει, περιορίζοντας έτσι τις κοινωνικές επαφές.
Η συγκεκριμένη διαταραχή δεν έχει, μέχρι τώρα, συμπεριληφθεί ή κατηγοριοποιηθεί σε κάποιο κλινικό εγχειρίδιο καθώς δεν υπάρχει πλήρης συμφωνία μεταξύ των ειδικών για το είδος στο οποίο ανήκει. Από τη μια, οι ειδικοί σε θέματα διατροφής στο Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν πως η εν λόγω διαταραχή δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στις διαταραχές διατροφής καθώς δεν έχει έναρξη με χαμηλή αυτοπεποίθηση, αλλά ενδέχεται να καταλήξει σε μια διατροφική διαταραχή όσο η δίαιτα του ασθενούς περιορίζεται και γίνεται εμμονική. Σε αντίθεση με τη Νευρική Ανορεξία και τη Βουλιμία, η Νευρική Ορθορεξία χαρακτηρίζεται από μια υπερβολική ανάγκη κατανάλωσης αγνών και υγιεινών τροφών και όχι από την επιθυμία απώλειας βάρους. Δεν αφορά, δηλαδή, στην ποσότητα της προσλαμβανόμενης τροφής αλλά στην ποιότητά της. Στόχος των ανθρώπων που πάσχουν από Νευρική Ορθορεξία δεν είναι η απώλεια βάρους αλλά να επιτύχουν ένα αποτέλεσμα τελειότητας και αγνότητας. Από την άλλη πλευρά, παρ’όλο που η Νευρική Ορθορεξία δεν αποτελεί μια ανεξάρτητη κλινική οντότητα, παρουσιάζει ομοιότητες με άλλες διαταραχές της διατροφής καθώς εμπεριέχει τη γενετική προδιάθεση για τελειότητα και την ανάγκη για έλεγχο. Επίσης, η συνεχής ενασχόληση με τις υγιεινές και αγνές τροφές μπορούν να οδηγήσουν στον υποσιτισμό όπως συμβαίνει και στην περίπτωση τς Νευρικής Ανορεξίας. Πέραν της κατάταξής της στις διαταραχές διατροφής, οι ειδικοί συζητούν μήπως θα έπρεπε να θεωρηθεί μια μορφή ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Η ενασχόληση με τη διατροφή και τον τρόπο που θα πρέπει αυτή να γίνεται αποκτά εμμονικό χαρακτήρα με συνοδά τα αισθήματα της ανακούφισης ή του άγχους κάτι που παρατηρείται και στις αμοιγώς ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές.
Παρά το γεγονός ότι η Νευρική Ορθορεξία, βάσει ορισμένων ερευνών, δεν παρουσιάζεται λόγω της ενασχόλησης των ασθενών με την εικόνα του σώματός τους και με τον έλεγχο του βάρους τους αυτό ίσως χρειάζεται επανεξέταση. Σε κάποιες μελέτες υποστηρίζεται πως άτομα που εμπλέκονται ενεργά σε τομείς που απαιτούν μια «ωραία» και «αποδεκτή» εικόνα σώματος τα φαινόμενα νευρικής ορθορεξίας πληθαίνουν. Επιπλέον, οι άνδρες φαίνεται να πλήττωνται εξίσου με τις γυναίκες αναφορικά με τη συγκεκριμένη διαταραχή ιδιαίτερα τώρα που η σωματική εικόνα τους ενισχύεται με την έμφαση στη σωματική τους διάπλαση και υγεία. Τα στερεότυπα που έχουν επιβληθεί από την κοινωνία σχετικά με τα προνόμια ενός ωραίου, γυμνασμένου σώματος δύναται να ενισχύουν και να τροφοδοτούν αυτές τις συμπεριφορές.
Ανεξάρτητα με το αν η Νευρική Ορθορεξία αποτελεί διαταραχή διατροφής, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή αν συνδέεται με την ανάγκη για τελειότητα και ικανότητα ελέγχου από την πλευρά του ατόμου, δεν μπορούν να παραληφθούν οι επιπτώσεις που έχει σε ποικίλους τομείς της ζωής του ανθρώπου και αναμφισβήτητα τους επηρεάζει με πρωταρχικό την υγεία του και έπειτα την κοινωνική του ζωή.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Barnes, Μ. Α. & Caltabiano, Μ.L. (2016). The interrelationship between orthorexia nervosa, perfectionism, body image and attachment style. Eating and weight disorders,177-184, 22(1).
Brytek-Matera, A. (2012). Orthorexia nervosa – an eating disorder, obsessive compulsive disorder or disturbed eating habit?, Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 55-60, 1.
Dunn, T. M. & Bratman, S. (2016). On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria, Eating disorders,11-17, 21.
Zamora, M. L. C., Bonaechea, B. B., Sanchez, F. G. & Rial, B. R. (2005). Orthorexia nervosa. A new eating behavior disorder?, Actas Espanolas De Psiquiatria,66-68, 33(1).
Χριστίνα Μπαλή Ψυχολόγο